Leren gaat veel verder dan alleen kennis opslaan in je brein. Iets echt goed begrijpen gebeurt dankzij ervaringen. Harold Bekkering, hoogleraar sociaal-cognitieve neuro­wetenschappen aan het Donders Instituut voor Hersenen, Cognitie en Gedrag van de Radboud Universiteit Nijmegen, vertelt hoe dit zit en hoe je 'ervaren' verweeft in je lessen.

Welke rol speelt ervaren bij de manier waarop we leren?

"Leren betekent dat je iets wat in de buitenwereld plaatsvindt, moet opslaan
in je hersenen. Dat is een hele uitdaging. Dankzij taal kun je de kennis over wat je ziet of meemaakt duiden.
Voorzetsels leren? Pak een stoel en ga op de stoel zitten, vervolgens onder de stoel en dan naast de stoel.
Je kunt met behulp van taal bijvoorbeeld uitleggen wat voorzetsels zijn. Maar het werkt nog veel beter om een stoel te pakken en op de stoel te gaan zitten, vervolgens onder de stoel en dan naast de stoel. Zo'n voorzetsel krijgt daarmee een duidelijke betekenis. Iets wat abstract is, kun je duiden door de fysieke wereld erbij te halen. Bij leerlingen die ervaren met hun ichaam blijft kennis beter hangen. Je kunt bijvoorbeeld ook op en neer bewegen. Als je met je lichaam meedoet, onthoud je woorden beter omdat je lichaam één groot zintuig is. De uitdaging is wel: verzin een oefening die echt bijdraagt aan het begrip en het leerdoel."

Dus ook het leren van taal wordt beïn­vloed door ervaringen?

"Zeker. Door ervaringen die samenhangen met je lichaam en die voor iedereen an­ders zijn. Stel: je moet het woord pirouette leren. Als je zelf geen danser bent, maak je je daar een voorstelling van, maar echt begrijpen doe je het niet. Een danser weet hoe je moet bewegen om een pirouette te draaien en heeft er gevoel bij. Of neem het woord koe. Als je bent opgegroeid op een boerderij waar koeien rondliepen, dan betekent het woord koe meer dan de omschrijving die je in je lesmethode ziet staan. Terwijl in zo'n lesmethode vaak defi­nities van woorden worden gegeven die je als leerling moet nazeggen. Die definities worden gepresenteerd als enige optie. Ik zie dat echt anders. Een woord betekent voor iedereen iets anders, afhankelijk van je ervaringen. Hoe rijker die ervaringen, hoe beter je dat woord gaat begrijpen. Daarom vind ik de insteek om taal te koppelen aan wereldoriëntatie heel goed. Daarmee maak je duidelijk: taal is niet alleen symbolisch, het gaat juist over alles wat er in de wereld gebeurt."

Hoe vertaal je 'ervaren' naar de lesprak­tijk?

''Als een leerkracht iets heel beeldend vertelt, komt het beter binnen bij leerlin­gen. Ze verwerken het beter en slaan het dieper op. Met taal kun je die verbeelding aanwakkeren. Het helpt ook om ande­ren te laten bijdragen, bijvoorbeeld door middel van een rollenspel in de klas. Hoe actiever je je les maakt, hoe meer zintui­gen leerlingen gebruiken en hoe beter ze een beeld kunnen opbouwen.
Taal koppelen aan wereldoriën­tatie is heel goed. Dan maak je duidelijk: taal gaat over alles wat er in de wereld gebeurt.
Stel: je wilt het over breuken hebben bij rekenen. Gooi dan eens een bord kapot in de klas. Leerlingen zien dan dat er eerst één bord was, en daarna verschillende stukken die gecombineerd een geheel vormen. Als leerlingen dat bord zelf mogen stukgooien, snappen ze het nog beter. Iets visualiseren, gekoppeld aan een actie, werkt veel beter dan alleen het uitleggen van begrippen.

Welke inzichten over leren zijn nog meer toepasbaar in de les?

"We weten dat het werkt als je een leerling autonomie geeft. Laat leerlingen daarom zelf kiezen welk boek ze gaan lezen. Je boekt meer vooruitgang als je iets zelf mag bepalen, daar richt je je aandacht meer en beter op. Dus als je je leerlingen een half uur wilt laten lezen, helpt het ze zelf te laten bepalen wanneer ze dat doen. Ook verbondenheid is belangrijk: het besef dat wat ze leren niet alleen voor hen belangrijk is, maar ook voor anderen. Betrek daar-om iedereen bij een discussie over het verschil tussen zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden. Door iets met elkaar te bespreken wordt het betekenisvol. In je eentje is het lastig om te bepalen of iets zinnig is om te leren, maar als een vriendin meedoet, zul je eerder vinden dat het nut-tig is om het verschil tussen naamwoorden te kennen."

Wat zijn vanuit de neurowetenschap basisvoorwaarden om te kunnen leren?

"Een veilige omgeving is heel belangrijk: een klas waarin je fouten mag maken en kunt ontdekken. Als je gestrest bent, houdt je prefrontale cortex ermee op en neemt je stresssysteem het over. Je lichaam denkt dan: ga ik vechten, vluchten of bevriezen? Als leraar moet je ervoor zorgen dat leer­lingen in een veilige sfeer zonder stress kunnen leren, anders slaan ze niets op. In het leesonderwijs krijgen leerlingen al snel een label, wat voor een onveilig gevoel kan zorgen. Als je een zonnetje bent doe je het goed, maar als maantje moet je extra oefenen. Terwijl mensen niet graag dingen doen waar ze niet goed in zijn. Het is veel beter om je te richten op hoeveel leerlingen groeien, zonder ze met anderen te vergelijken." 

Hoe 'doet' het huidige taal- en leesonderwijs het, kijkend naar al deze inzichten?

"Het is veel te weinig op ervaringen gericht en veel te veel op feiten en kennis. Sommige leerlingen kunnen daarmee uit de voeten en ontwikkelen zich. Maar andere leerlingen, die niet goed zijn in exact doen wat er gevraagd wordt, zullen afhaken en zich taalkundig veel minder ontwikkelen. Ik zou willen pleiten voor het centraal stellen van de nieuwsgierigheid van de leerlingen.
Maak leerlingen duidelijk dat er nog zoveel te ontdekken valt
Dat doen veel leraren natuurlijk al, maar ik bedoel daarmee ook het uitlokken van reacties. Vinden leerlingen een boek niet leuk? Vraag waarom ze dat vinden. Juist een discussie over de karakters van personages is leerzaam. Probeer het plezier in taal en de nieuwsgierigheid te vergroten. Maak voortdurend duidelijk dat er nog zoveel te ontdekken valt. Het gevoel van com­petentie is hierbij erg belangrijk. Je ver­liest je nieuwsgierigheid als je bang bent om op ontdekkingstocht te gaan, of als je het gevoel hebt dat je iets niet goed kunt. Benoem daarom de vooruitgang van leerlingen op individueel niveau. Wat konden ze eerst niet en nu wel, wat hebben ze geleerd? Sommige leerlingen zullen zich misschien met elkaar blijven vergelijken, maar probeer je lessen zo vrij en speels te maken dat leerlingen vooral hun individuele plezier in taal zien groeien."